WIESIOŁOWSKI – ród

Opracował: Piotr Paweł Cypla


Wiesiołowscy herbu Ogończyk (odmiana) swoje gniazdo rodowe posiadali
w Wiesiołowie (Wiesiołów) leżącym w ziemi Łęczyckiej, około 25 kilometrów na zachód
od Łęczycy, niedaleko rzeki Ner. W księgach sądowych łęczyckich z lat 1385-1419 pod datą 5 VIII 1399 roku odnajdujemy zapis w sprawie związanej uprowadzeniem siłą koni, gdzie jako strona występuje Nicolaus de Wesolow herbu Ogony. W księgach łęczyckich Mikołaj odnotowywany był jeszcze w latach 1417, 1420 i 1424, po czym zupełnie zanika z zapisów sądowych – można założyć, że zmarł około 1424 roku. Kolejny Wiesiołowski pojawia się
w księgach łęczyckich dopiero w 1498 roku – Teofil Wiesiołowski z Wiesiołowa, Dąbrowiczy herbu Ogończyk w dniu 7 XI 1498 roku zostaje nominowany podsędkiem łęczyckim. Urząd sprawował co najmniej do 1506 roku – taki zapis pojawia się w księgach ziemskich łęczyńskich 5 V 1506 roku. Być może Teofil był synem lub wnukiem wspomnianego Mikołaja. Kolejny zapis o Wiesiołowskich z Wiesiołowa odnajdujemy
w aktach sądowych warszawskich. W 1522 roku wspomina się o dziedzicach na Wiesiołowie – rodzonych braciach: Mikołaju, Piotrze i Macieju – byli to zapewne synowie Teofila. W 1530 roku w tych samych księgach wspomina się o Mikołaju dziedzicu na Wiesiołowie i Tarnówce – zapewne o tym samym, co w roku 1522. Rok później wymieniany jest jeszcze Albert Wiesiołowski viceadvocato Gnesnensis, jednak jego związek z wyżej wymienionymi jest niewiadomy. 

Pierwszym z rodu Wiesiołowskich, który zawędrował na Podlasie był Piotr syn Teofila, domniemany wnuk Mikołaja, urodzony około 1482 roku, w późniejszych latach dla odróżnienia od swojego syna zwany Piotrem Starszym. Jego związek z Wielkim Księstwem Litewskim i przynależnym wówczas do niego miastem Białystok rozpoczyna się w latach 40-tych XVI wieku.  Piotr jest wówczas w służbie u króla Zygmunta Starego, a następnie
u ostatniego z Jagiellonów – Zygmunta Augusta. Piotr Wiesiołowski pojawia się w rachunkach królewskich z 19 I 1545 roku, kiedy to jako królewski dworzanin wraz z innymi (Jaroszem Koryckim, Stanisławem Lubomirskim i Andrzejem Węgorzewskim) otrzymuje 10 florenów na zakup sukna miśnieńskiego. Od tego czasu Piotr niezwykle często występuje w rachunkach królewskich, co może świadczyć o zaufaniu jakim darzyli go kolejni dwaj królowie. Piotr dosyć szybko wspinał się po szczeblach kariery – w 1546 roku został starostą wołkowyskim. W dniu 7 V 1546 roku został nominowany na urząd oboźnego, z tą różnicą że nie był oboźnym (metator castorum) mianowanym przez hetmana  lecz oboźnym (preafectus currum) zaliczanym do officiales mianowanym przez króla. Piotr był więc urzędnikiem dworskim nadzorującym obóz królewski. W tym czasie król najczęściej przebywał w swoich dobrach w Tykocinie i Knyszynie. Piotr ze względu na sprawowany urząd musiał być blisko króla. W tym czasie, mimo mocno już zaawansowanego wieku Piotr był jeszcze kawalerem. Konieczność bytności w pobliżu króla powiązał więc sprytnie z ożenkiem, ku czemu zdarzyła się niebywała sposobność. Zaledwie 27 km na wschód od Tykocina żyła wdowa po Mikołaju Bakałarzewiczu Raczkowiczu – Katarzyna z Wołłowiczów herbu Bogoria, która po śmierci męża zarządzała dobrami białostockimi położonymi wzdłuż rzeki Białej (dopływu Supraśli) oraz majątkami Szydłowicze, Krzemienica i Dowspuda. Piotr  i Katarzyna pobierają się w 1547 roku. Wspomniane majątki zostały wniesione jako wiano żony, choć nie obyło się bez procesu
z siostrą pierwszego męża Katarzyny – Zofią Bakałarzewiczową Kuncowiczową.
Zgodnie ze Statutem Litewskim z 1529 roku Zofii i jej starszej siostrze Hannie należała się czwarta część z dóbr ojczystych Białegostoku, Dowspudy i Krzemienicy. Piotr oszacował należną kwotę na 200 kop gr litewskich. W dniu 8 VIII 1547 roku doszło do obopólnej zgody i Kuncewiczowie wieczyście sprzedali należną im część włości. Spór  zostaje zakończony i zatwierdzony przez króla w dniu 3 X 1547 roku. Od tego czasu Piotr Wiesiołowski staje się jedynym właścicielem wymienionych dóbr.  

Po ślubie Piotr osiadł w Białymstoku, czyniąc z niego swą główną rezydencję. 
W kolejnych latach służąc dalej przy królu powiększył swój majątek – w 1554 roku uzyskał od Zygmunta Augusta starostwa bolnickie i mścibowskie, a w 1556 starostwa metelskie
i siemneńskie. 

Piotr Wiesiołowski zmarł w 1556 roku niedługo po otrzymaniu dwóch starostw. Pochowany został w Wilnie w kościele Kościół św. Franciszka i św. Bernarda (kościół bernardyński) – jego szczątki przez długie lata spoczywały bez żadnego nagrobka pod ołtarzem. Dopiero w 1634 roku jego wnukowie – Krzysztof i Mikołaj,  wybudowali w tym samym kościele nagrobek opatrzony niezwykle ciekawym epitafium, które być może po części wyjaśnia wielką zażyłość Piotra z królem Zygmuntem Augustem: 

„Tu pogrzebion Piotr Wiesiołowski oboźny, starosta mścibowski, siemeński, meteński, mąż wielą cnotami sławny, lecz najbardziej swoją siłą. Piszą, że siedząc na koniu,
płatwy się ująwszy, podnosił go od ziemi, powozy rozpędzone wstrzymywał, żubra który tylko co nie uderzył na Zygmunta Augusta na oszczepie osadził. Miły też był Staremu Zygmuntowi i jego następcy. Od roku pogrzebienia 1556 leżał pod ołtarzem bez nagrobka, dopiero w roku 1634 Krzysztof i Mikołaj Wiesiołowski wnuki jego uczynili mu tę pamiątkę”.

Pozostawił po sobie dwóch nieletnich synów – Jana i Piotra, których opieką i staranną edukacją zajmie się rodzony brat matki, Ostafi Wołłowicz herbu Pogoria, podskarbi nadworny litewski.  

Katarzyna Wołłowiczówna I voto Bakłarzewiczowa II voto Wiesiołowska na mocy testamentu spisanego 29 III 1560 roku współwłaścicielami Białegostoku uczyniła dwóch swoich synów – zmarła niedługo później. 

Piotr zwany w późniejszych czasach Piotrem Młodszym, jak i jego potomkowie sprawować będą urzędy w królewskim mieście Grodnie – o nich w osobnych artykułach,
jako o urzędnikach grodzieńskich. 

Jan syn Piotra (Starszego) i Katarzyny z Wołłowiczów za namową swojego opiekuna wraz
z bratem wyjechał na studia kalwińskie do Tybingi, gdzie wraz z nimi studiowało jeszcze dziewięciu Litwinów, w tym Jan i Józef Wołłowiczowie oraz późniejszy biskup żmudzki
i przyjaciel Wiesiołowskich Melchior Giedroyć. W 1563 roku Jan Wiesiołowski przeniósł się na Uniwersytet w Lipsku. Po powrocie do kraju był dworzaninem króla Zygmunta Augusta, odnotowanym w dokumentach źródłowych w 1569 roku. Zmarł niedługo po 1570 roku, zapewne bezżennie i bezdzietnie. Schedę po nim odziedziczył brat Piotr. 

WIESIOŁOWSKI Piotr (Młodszy)
WIESIOŁOWSKI Krzysztof
WIESIOŁOWSKI Mikołaj

Źródła:

  • Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, cz. I, [w:] Teki A. Pawińskiego, t. 3, Warszawa
    1897, s. 454, nr 4597: „Acta feria tertia die beati Dominici confessoris [5 sierpnia 1399]. Nicolaus de Wesolow per nuncium et Dobek de Dambe terminum disposuit pro equo violenter recepto ad tres septimanas abhinc”.
  • Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Opaliński, E. Żerek-Kleszcz, Kórnik 1993, s. 82, poz. 491
  • Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992,
    s. 93, poz. 501
  • Historia Białegostoku, red. A. Cz. Dobroński, Białystok 2012, s. 53-61
  • Herbarz Polski, K. Niesiecki, Lipsk 1842, tom IX s. 324-327
  • Ziemia Wołkowyska, W. Karpyza, tom I, s.32-35
  • Fundacje kościelne białostockiej linii rodu Wiesiołowskich w XVI i XVII wieku,
    W. Wróbel [w:] Zeszyty Historyczne 2009, z.X, s. 165-213

Powrót do indeksu rodów

Related Images: