Wszelkie kwestie związane z obowiązkiem służby wojskowej w obronie państwa
w Wielkim Księstwie Litewskim regulowały postanowienia Statutów Litewskich
– ostatni, tzw. Trzeci Statut, pochodził z 1588 roku i obowiązywał w czasie rejestru popisowego w 1621 roku.
W rozdziale II: „O obronie ziemskiej” przedstawiono 27 artykułów, z których większość wprost lub pośrednio odnosiła się do tzw. pospolitego ruszenia. Zostały tam szczegółowo omówione zobowiązania wojskowe związane z posiadaniem ziemi, wyznaczając w ten sposób krąg ludzi zobowiązanych do służby ziemskiej, w tym pełnoprawną szlachtę.
Każdy pełnoletni posiadacz ziemski (właściciel, zastawnik, dzierżawca) osobiście powinien uczestniczyć w obronie kraju, konno i uzbrojony, zgodnie z uchwałą sejmową.
Wdowy i małoletnie dzieci muszą wystawić zastępcę lub poczet stosowny do wielkości majątku. Jeżeli bracia nie mieli wydzielonych dóbr (zostawali w niedziale), to winni byli wysłać na wojnę (popis) jednego spośród siebie.
Ten, który nie stawiłby się na pospolite ruszenie, nie wystawił zastępcy lub zaraz po popisie bez wiedzy króla lub hetmana wielkiego wyjechał z obozu, tracił majątek na rzecz władcy lub państwa. Jeżeli szlachcic nie stawił się na rejestr popisowy mógł zostać pozwany do Trybunału pod karą 200 kop gr. Szlachta mająca posiadłości w kilku powiatach zobowiązana została do „okazania się” jedynie w jednym z nich.
Szlachcic nie popisany przed chorążym powinien być za wskazaniem tegoż aresztowany. Szlachcic pozostający na służbie (władcy, któregoś z senatorów lub dygnitarzy,
albo w armii komputowej), powinien był stawić na swe miejsce brata, krewnego lub innego szlachcica równego sobie pod utratą dóbr. Poczty takich osób winny były uczestniczyć w pospolitym ruszeniu razem ze szlachtą właściwego powiatu.
Pomimo opisanych rygorów na pospolite ruszenie 1621 roku nie stawiło się wielu możnych i szlachty z województwa trockiego.
Powrót do menu rejestru popisowego
