Opracował: Piotr Paweł CYPLA
Ród Tołłoczko (Tołoczko) przypisywany jest zasadniczo tylko i wyłącznie do jednego herbu – Pobóg. Jednak niektóre źródła wymieniają jeszcze dwa herby: Łuk i Tołoczko (czyli herb własny)! Teodor Chrząński w swoim opracowaniu „Tablice odmian herbowych” opracowanych i zredagowanych przez Julisza Ostrowskiego na tablicy VIII przedstawia ten herb opisując go w następujący sposób: „w polu błękitnym podkowa srebrna ze złotym krzyżem kawalerskim na barku, lewa część podkowy od dołu do góry na ukos ze środka srebrna strzałą przeszyta. Jak wariant: brak krzyża na barku podkowy. Klejnot: nad hełmem w koronie trzy pióra strusie. Labry: błękitne, podbite srebrem”. [1] Kasper Niesiecki w swoim herbarzu zaznacza: „Tołoczko herbu Pobog, w powiecie Grodzieńskim, ale z tym przydatkiem, że podkowę strzała przeszywa od dołu do góry na ukos w lewy bok tarczy, na hełmie trzy pióra strusie.” [2] Tadeusz Gail wspólnie dla nazwisk Tołoczko/Tołłoczko wymienia trzy herby: Pobóg, Łuk i Tołoczko. Ten ostatni opisuje, jako herb własny, a nie odmianę herbu Pobóg. Opis i przedstawienie herbu Tołoczko jest identyczne, jak w przypadku odmiany herbu Pobóg opisywanej przez Niesieckiego.[3]
Odmiana herbu Pobóg przypisana do rodu Tołoczko
według T.Chrząńskiego i K.Niesieckiego – u T.Gajla jako herb własny Tołoczko (Tołłoczko)
Dla rodziny Tołoczkowicz (Tołoczkiewicz) Gail przedstawia osobny herb.
Herb własny Tołoczkowiczów według Gajla
Wydaje się to potwierdzać Wiktor Wittyg, który w swoim opracowaniu „Nieznana Szlachta Polska i Jej Herby” wymienia, tak jak Boniecki, zapewne tego samego Jana Tołoczkowicza, który w połowie XVI wieku był chorążym grodzieńskim. Nie przypisuje go jednak do herbu Pobóg, uważając, że rodzina ta posiada herb własny .[4] Przedstawienie tego herbu nie identyfikuje go z herbem Pobóg – nie mógł więc być jego odmianą.
Herb własny Tołoczkowiczów według Wittyga
Wzmianka o herbie Łuk pojawia się po raz pierwszy w przywileju nobilitacyjnym nadanym w dniu 10 XI 1581 roku w obozie pod Pskowem przez Stefana Batorego „za usługi jego w dziele rycerskim„ rotmistrzowi kozackiemu Kornelowi Onisymowiczowi Perewalskiemu (Przewalskiemu). W innych źródłach podaje się, że oryginalny przywilej miał opiewać na nazwisko Korniło Anisimowicz Perewalski. Jako herbowych tylko w jednym źródle wymienia się nazwiska Tołoczko/Tołoczko. [5] W innych (historycznych) źródłach, takich jak Niesiecki, Boniecki nazwiska te nie są wymieniane.
Herb Łuk według T.Gajla
Z powyższego wynika, że przynależność rodziny Toł(ł)oczko tylko i wyłącznie do herbu Pobóg jest raczej mało prawdopodobna. Odmiana herbu Pobóg przedstawiana przez Niesieckiego przypisywana do rodu Tołoczko posiada wyraźny związek z herbem Łuk – być może dlatego inni heraldycy łączą ród Toł(ł)oczko z tym herbem. Herb przedstawiany przez Witinga i powielony przez Gajla, dotyczący rodu Tołoczkowiczów (Tołoczkiewiczów) wydaje się wywodzić z okresu kształtowania nazwiska, czyli z początków XV wieku. Wielkim błędem jest natomiast porównywanie niektórych odmian herbu Pobóg, w tym odmiany Tołoczko do herbu Podkowa. Przede wszystkim Podkowa jest herbem dużo młodszym wzmiankowanym dopiero w pierwszej połowie XVIII wieku, jako herb Tatarskiego rodu szlacheckiego Rudnickich. Herbem tym pieczętował się Czymbaj Murza Rudnicki (pierwszy w Rzeczypospolitej Tatar w stopniu generała). Związku można natomiast dopatrywać się między odmianami Pobóg nalężącymi do rodów Więckowicz, Brzuchański, Jurgielewski – wszystkie posiadają element strzały, niebieskie tło i strusie pióra zamiast charta. Odmiana Nestorowicz posiada również element strzały, ale prezentuje wizerunek charta typowy dla herbu Pobóg. Odmiana Nieczaj różni się kolorem tarczy (czerwona), co może świadczyć, że jest to odmiana starsza niż Tołoczko. Pozostaje jeszcze rozważyć jak sami przedstawiciele rodu Tołłoczko (Tołoczko) przedstawiali swoje herby na wywodach szlacheckich.
Wizerunki herbu Pobóg na wywodach szlacheckich rodu Tołoczko (Tołłoczko)
Na powyższych rysunkach można zobaczyć dwie zasadnicze odmiany herbu Pobóg używane przez przedstawicieli opisywanego rodu – ze strzałą i strusimi piórami oraz z wizerunkiem charta. Na dwóch pierwszych widzimy strzały, ale w drugim z herbów jest ona skierowana w lewą, a nie prawą stronę. W drugiej grupie charty odwrócone są w inną stronę niż być powinny – w zasadniczym herbie Pobóg chart patrzy w lewo, a nie prawo.
[1] T.Chrząński, Tablice odmian herbowych, oprac. Juliusz hr. Ostrowski tom II, Warszawa 1909
[2] K.Niesiecki, Herbarz Polski… tom IX, s.80-81
[3] T.Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku (wersja elektroniczna)
[4] W.Wittyg, Nieznana Szlachta Polska I Jej Herby, s.329, Kraków 1912
[5] T.Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku (wersja elektroniczna)
Powrót do indeksu herbów
Powrót do indeksu rodów
